Bilişsel bozukluklarla ilgili bölümde, özgüvenin azalmasına yol açan düşünce bozuklukları dokuz ayrı grupta verilmektedir. Bu bozuklukları saptamak ve bunlarla yüzleşmeyi sağlamak, tedavi programınızın temellerinden biri olabilir.
Programınızda kendinize özgü terimler kullanabilirsiniz. Aynı zamanda, saptadığınız bozukluğu açıkça tanımlamak ve olabildiğince çok örnekle ortaya koymak çok önemlidir.
Terapist: Diyorum ki, salak, düzenbaz, aptal gibi sözcükler zehir
saçan etiketlerdir, çünkü bu etiketler bir birey olarak
seni suçlar. Bunlar aşağılayıcı genellemelerdir. Vergiler konusunda bilgisiz olduğunu söylemek yerine, “Ben salağın biriyim,” diyorsun. İş yerinde kimi konularda kendini güvensiz hissettiğini belirtmek yerine, düzenbaz olduğunu söylüyorsun. Böyle terimler kullanılırsa, güçlü ve değerli yanların hiç hesaba katılmamış olur.
Bu düşünce biçimi alçaltıcı ve acımasızdır, çünkü yalnızca olumsuz öğeleri genelliyor, olumlu öğeleri ise göz ardı. Kısacası, bu yanlış ve gerçekdışı etiketlerden kurtulmak ve daha geçerli yollar bulmak üzerinde çalışmalıyız.
Terapist burada hem bozukluğu tanımladı hem de yapılacak işi belirtti. Şimdi de, danışana zararlı etiketlerin yerine gerçekçi ve doğru bir dil kullanmanın yollarını öğretiyor.
Terapist: Pekala, sen kendine “düzenbaz” diyorsun. Bu alçaltıcı
bir genellemedir, açıklayıcı değil. Gerçekçi bir tanımlama nasıl olabilir?
Danışan: Kendime gerçekte olduğundan daha çok güveniyormuş
gibi görünmeye çalıştığımı söyleyebiliriz.
Terapist: Bunu her zaman mı yoksa belirli durumlarda mı yapıyorsun?
Danışan: Çoğunlukla konu gaz kromotografisi olduğunda yapıyorum. Gerçekte, olduğundan çok daha fazlasını biliyormuş gibi görünüyorum.
Terapist: O halde yerinde bir tanımlama şöyle olabilir mi? Senin gaz kromotografisi hakkında bildiklerin, gerçekte başkalarının andığı kadar çok değil.
Danışan: Olabilir.
Terapist: Bu açıklama ile düzenbaz olmak arasında çok fark var.
Danışan: Doğru. Düzenbaz sözcüğü fazla abartılı olmuş.
İlk birkaç seansta, danışana özeleştiri kanılarının içeriği hakkında belirgin somlar sorun. “Babanı ziyarete gittiğinde eleştirmen sana ne dedi? Dönem ödevini tamamladığında? Oğlun öfkelendiğinde? Bir önceki saatimizin sonunda?” Eleştiren sesin niteliğinden ne kadar haberli olursanız, belli bozuklukları ortaya çıkarmaya o kadar hazır olursunuz.
Bilişsel bozukluklar kavramını açıklarken, yalnızca en önemli bozukluklar üzerinde durun. Danışana fazla yük bindirmeyin. İnsanlar aynı anda ancak bir iki olumsuz düşünce biçimi ile savaşabilir, daha fazlası ile değil.
Başlangıçta bozuklukları incelerken üç dört kadar özeleştiri biçimini ele alıp bunlar arasındaki ortak noktalan arayabilirsiniz.
Terapist: Geçen haftaki görüşmemizde geç kaldığından söz eder
ken kendine beceriksiz demiştin. Sonra, vergi kayıtları ile ne kadar uğraştığını anlatırken salak olduğunu söyledin. Bugün de iş yerindeki durumu anlatırken kendin için düzenbaz ve aptal sıfatlarını kullandın. Beceriksiz, salak, düzenbaz ve aptal. Bunlar, senin özgüvenini alçaltan, zehirleyici etiketlerdir. Üzerinde çalıştığımız sorunun bir parçası da bu etiketlerdir. Bunlardan birini her kullanışında kendini biraz daha fazla yaralıyor, yarayı derinleştiriyorsun. Eleştiren sesin seni aşağılamak için ne kadar çok sayıda zararlı etiket kullandığının farkında mısın?
Bu örnekteki terapist ev ödevini iyi yapmış. Yüzleşme daha etkili olsun diye, zararlı etiketlerin belirgin örneklerini veriyor. Danışanının mesleki konusu organik kimya. Bu yüzden terapist aslında, “Genelleyici etiket” olarak bilinen terimi “Zehirleyici Etiket” biçiminde kullanıyor. Böylece terimi danışan için daha anlamlı kılıyor.
Danışanın daha geçerli bir dil kullanmasına yardım etmek amacıyla Sokrates Yöntemini kullanmak iyi bir tekniktir. Bu teknik Sokrates’in, öğrencilerinin tartışmalarındaki mantıksal tutarsızlıkları ortaya koymak için kullandığı bir yöntemdi. Siz de bu tarz sorgulamanın üç temel çizgisini kullanabilirsiniz.
1. Aşırı genellemeyi-ortaya çıkaran sorular. “Her zaman çuvalladığm doğru mu? Her işinde her zaman öyle mi oluyor? Hiçbir şeyi hiçbir zaman doğru yaptığın olmuyor mu?”
2. Yanlış etiketlemeyi gösteren sorular. “Sınavdan B almış olman çuvalladığını mı gösterir?
3. Kanıt yetersizliğini ortaya koyan sorular. “İnsanların senin çuvalladığını düşündüklerine ilişkin hangi kanıtlara sahipsin?”
Şimdi, bu yöntemin bir seansta nasıl kullanıldığına bakalım.
Terapist: Demek Mızmız son zamanlarda sana çirkin olduğunu söylüyor.
Danışan: Bana böyle yüklendiği çok olur.
Terapist: Yüzün ve tüm bedenin mi yoksa bedeninin yalnızca bazı kısımları mı çirkin? (Aşırt genellemeye işaret ediliyor.)
Danışan: En çok burnum çirkin ve sanırım çenem de fazla sivri. Bir de doğumdan sonra kamım çok şekilsizleşti.
Terapist: Kendinde beğendiğin taraflar da var mı?
Danışan: Sanırım en çok bacaklarımı beğeniyorum, sonra göz lerimi ve saçımı.
Terapist: Demek ki, birçok kısım içinden üç tanesini genelleye rek kendine çirkin diyorsun.
Danışan: Bu gerçekten biraz saçma.
Terapist: Çenenin ve burnunun tamamen çirkin ve itici olduk ları doğru mu? ( Yanlış etiketlemeye işaret ediliyor.)
Danışan: Eh, pek de güzel değiller.
Terapist: Ama çok çirkin oldukları söylenebilir mi?
Danışan: Hayır. Bu doğru olmaz.
Terapist: O halde, gerçekçi tanımlama ne olabilir? Sağlıklı ses bu durumu nasıl anlatır?
Danışan: Bacaklarım, saçım ve gözlerim güzel. Burnumu, çenemi ve karnımı beğenmiyorum.